حسن سبیلان اردستانی

قرن بیستم میلادی را شاید عجولانه عصر ارتباطات و عصر اطلاعات خواندند. چرا که رسانه های نو و حیرت انگیز رادیو و تلویزیون جایگزین متن کاعذی چاپی شده بود، در حالی که تازه از آخرین سال های همین قرن به بعد است که به مدد فناوری های اطلاعات و ارتباطات معنای " انبوه اطلاعات" و " عصر ارتباطات" را می فهمیم.تاریخ بشر در حوزه ارتباطات و اندیشه در حال پوست اندازی است. اما حقوق و قانونگذاری که فلسفه وجودی اش، تهدید قدرت و تعیین حدود افراد و گروه ها و تنظیم روابط اجتماعی است، در حوزه ارتباطات و رسانه تقریباً در همان وضعیت گذشته مانده، با زمانه پیش نرفته، کامل و فراگیر محقق نشده و هنوز هم در معرض مطالبه است. طی چند دهه گذشته معلوم شده است اصل و عقیده ای که در حوزه ارتباطات و رسانه قالب حقوق و قانون به خود گرفته، دیگر به صورت قاعده جاری کارآیی ندارد. کتاب " برابری و آزادی ارتباطی" بر مبنای اندیشه " حقوق ارتباطی" طرحی نو درانداخته است تا این مطالبات دیرپا و مغفول و معطل حوزه ارتباطات و رسانه را به اجرای کامل نزدیک کند. در حقیقت کتاب حاضر، تلاشی در جهت تشریح مبانی حقوق ارتباطی جدید در فضای ارتباطات و رسانه های نوین است، و با مروری که بر حقوق اولیه بشر و حقوق شهروندی و شرایط متأثر از گسترش فناوری های اطلاعات و ارتباطات و نسبت حوزه های قدرت سیاسی و فرهنگی و اقتصادی با آن ها دارد، بستر مناسبی را برای مطالعات انتقادی رسانه ها فراهم می آورد. در بخش نخست فصل اول کتاب با اشاره به زمانه بی قانونی و فقدان حقوق برای افراد جامعه، پدیدار شدن حق برای افراد بشر بر اثر بروز تحولات اجتماعی سیاسی درجوامع و طرح نظریه های اندیشمندان حوزه سیاست و فلسفه سیاسی در این راستا، به خصوص با تمرکز بر حقوق حوزه ارتباطات و رسانه، مورد توجه قرار می گیرد. همین جاست که هسته مرکزی بحث، یعنی رویکرد پیوند میان آزادی و برابری در حوزه ارتباطات، شکل داده می شود تا پیش درآمدی برای بحث های بخش های بعدی این فصل و فصل دوم کتاب باشد. در بخش دوم فصل نخست، بررسی کلی نظریه و حقوق شهروندی و سیر تکوین آن به اقتضای آنچه مورد نیاز بحث اصلی این کتاب است، ارائه می شود. این بخش در جست و جوی عدالت؛ همان کانون بحث های اندیشه حقوق ارتباطی و پیش از آن؛ همان کانون و مدعای لیبرالیسم، که با استفاده از آن فئودالیته را خلع سلاح کرد تا خود بر جایش نشیند اما گرفتارش شد، آورده شده است. و اما بخش سوم به پدیده " جامعه اطلاعاتی" اختصاص دارد؛ موضوعی که در ظهور و پدیداری اش حرف ها و نقدهای بسیاری مطرح شده و به این جهت، نویسنده تلاش کرده است الگویی شامل سه دسته از نظرها در این باره بسازد. این کتاب کوششی در تشریح مبانی اندیشه ای و توجیهی استدلالی حقوقی برای ارتباطات جدید و تأمل و واکاوی ای در نیازهای حقوقی نوین و همچنین بررسی و غور در نیاز به حقوق در فضا و عرصه ارتباطات نوین است. این کتاب در بیان این نیاز، به سه جهت توجه دارد: یکی، اشاره به حقوق ار قبل موجود، که با وجود تدوین و تأیید(ملی و بین المللی)، هنوز کامل نبوده و در همه جا و همه سازمان ها محقق نشده اند و موانعی بر سر راه آن ها وجود دارد. دوم، توجه به شرایط جدید متأثر از ظهور و گسترش فناوری های نوین جهان و وسعت اطلاعات و ارتباطات، که به مثابه یک فرصت پدیدار شده می توانند آن حقوق معطل را احیا و محقق سازند و سوم اینکه این شرایط جدید خود نیاز به حقوق جدید و یا تأکید مجدد بر حقوق گذشته و توسعه و به روزرسانی آن ها را موجب شده است. در تألیف این کتاب تلاش شده است در کنار تحلیل، به توصیف و شرح اندیشه ها و نظرها توجه شود و برای معرفی حقوق در حوزه ارتباطات کوششی صورت بگیرد، سفری بدون توقف به کوچه های فکر و اندیشه، تا از این طریق وضعیت حقوق ارتباطی و حق های برتر آن، یعنی آزادی و برابری را توأمان در معرض مطالعه قرار دهد. این کتاب دومین جلد از مجموعه مطالعات انتقادی رسانه انتشارات سروش است.