مدیریت ناکارآمد و باز ماندن از قافله جامعه اطلاعاتی

مدیریت ناکارآمد و باز ماندن از قافله جامعه اطلاعاتی

 

دکتر حسن سبیلان اردستانی

هرچند می دانم نوشته کنونی آب در هاون کوفتن است و هیچ تاثیری در حاکمیت و ضعیت اینترنت در ایران ندارد اما چون همه نامه به دکتر پزشکیان در خصوص آینده ایران نوشته اند من نیز تیری در تاریکی رها می کنم شاید حداقل ذهنیت برخی نسبت به اینترنت و جاممعه اطلاعاتی عوض شود.

سال 1990 در آمریکا «ال گور» کاندیدای ریاست جمهوری وقت جامعه اطلاعاتی را طراحی و «بیل گیتس» آن را عملیاتی ساخت و این روند در سال 1996 در اروپا و آسیای جنوب شرقی نیز محقق شد و جهان به مرور به جامعه اطلاعاتی پیوستند اما حاکمیت ایران از ابتدا به مانند همیشه با این پدیده، چشم بسته مخالفت کرد و ایران را از قافله پیشرفت جهانی باز داشتند در صورتی که امروز بعد از 30 سال شرایط جامعه اطلاعاتی ایران در سطح جهانی رتبه خیلی پایینی دارد. جامعه اطلاعاتی ایران بر اساس اطلاعات سال 2023 -کیفیت زندگی دیجیتال 95 -مقرون به صرفه بودن اینترنت 68 -کیفیت اینترنت 104 زیرساخت الکترونیک 58 -امنیت الکترونیک 120 و شاخص مشارکت الکترونیک 167 (مرکز پژوهش های مجلس 1403) است و وضعیت ایران در سال 2024 🟨 رتبه ایران در پهن باند ثابت🔸 152 🔸و در پهن باند سیار 🔸73 🔸 🟨 دانلود پهن باند ثابت 🔸14 🔸 از میانگین🔹 92🔹 جهانی 🟩 آپلود پهن باند ثابت 🔸 3 🔸 از میانگین 🔹 43 🔹جهانی است

مهمترین نکته در خصوص جامعه اطلاعاتی تصحیح ذهنیت مسئولان و شهروندان از جامعه اطلاعاتی است به عبارت دیگر وقتی سخن از اینترنت و جامعه اطلاعتی به میان می آید هم مسئولان و هم شهروندان تجربیات شخصی خود را کل واقعیت می پندارند غافل از اینکه جامعه اطلاعاتی ساخته و طراحای متخصصین جهان است و پیشینه ای ندارد که خواسته شود ذهنیتی در مورد آن ایجاد شود و بطور مثال شهروندی که از اینستا گرام و یا تلگرام  استفاده می کند تصور می کند جامعه اطلاعاتی یعنی همین و هرگونه اختلال در آن را محدودیت اینترنت و هرگونه تسریع در استفاده از آن را پیشرفت در اینترنت می پندارد! در صورتی که شبکه های اجتماعی جزئی ناچیز از اینترنت و جامعه اطلاعاتی است.

 

زیرساختارهای پیشینی جامعه اطلاعاتی

جامعه اطلاعاتی یعنی تمامی ارکان جامعه به صورت کلیتی یکپارچه مجهز به شبکه اینترنت باشد که این کل یکپارچه نیازمند به زیرساخت اینترنتی قوی و مهارت فناوری ارتباطات و اطلاعات شهروندان و کاربران است. به عبارت دیگر کل یکپارچه قضیه پسینی است که پیشینه آن زیرساخت اینترنت و مهارت فناوری اطلاعات شهروندان است. باید گفت که در جامعه ایران با گرته برداری های ناشیانه از دیگر کشورها، سازه هایی را وارد کشور می کنند و هزینه های زیادی را متقبل می شوند اما به علت نبود پیش شرط مذکور به نتیجه نمی رسند و بجای شماتت ناکارآمدی خود، فناوری اطلاعات و ارتباطات را ناکارآمد جلوه می دهند و جامعه را به عقب می رانند.

1- اینترنت کارامد

زیرساخت های اینترنت در ایران برای تدارک جامعه اطلاعاتی ضعیف است و جوابگوی نیازهای فضای دیجیتال کارآمد را نمی دهد به عبارت دیگر باندهای ضعیف انتقال اطلاعات و سرعت پایین اینترنت و کم فروشی فروشندگان اینترنت از معضلات این بخش است که باعث شده هنوز بخش عمده ای از جامعه تشنه اطلاعات باشند و نتوانند به خلاقیت و نوآوری در این حوزه برسند. بطور مثال برای دیدن یک فیلم اکثر شهروندان باید آن را دانلود و ذخیره نمایند در صورتی که در جوامع وارد شده به جامعه اطلاعاتی می توانند آنلاین و بدون ذخیره سازی مشاهده نمایند و به این ترتیب بخش اعظمی از وقت و انرژی شهروندان معطوف به نیازهای اولیه در این حوزه است.شاید بودن زیر ساخت را تا حدودی برخی درک کنند اما چون تصوری از گستره عظیم جامعه اطلاعاتی ندارند همین مقدار را برای کشور کافی بدانند در صورتی که شرایط اینترنت در ایران بر اساس اطلاعات سال 2023 -کیفیت زندگی دیجیتال 95 -مقرون به صرفه بودن اینترنت 68 -کیفیت اینترنت 104 زیرساخت الکترونیک 58 -امنیت الکترونیک 120 و شاخص مشارکت الکترونیک 167 (مرکز پژوهش های مجلس 1403) است و وضعیت ایران در سال 2024 🟨 رتبه ایران در پهن باند ثابت🔸 152 🔸و در پهن باند سیار 🔸73 🔸 🟨 دانلود پهن باند ثابت 🔸14 🔸 از میانگین🔹 92🔹 جهانی 🟩 آپلود پهن باند ثابت 🔸 3 🔸 از میانگین 🔹 43 🔹جهانی است!

 

2- مهارت فناوری کاربران

پس از زیرساخت ابتدایی نوبت به دانش و مهارت فناوری اطلاعات شهروندان و کاربران است به عبارت دیگر آیا شهروندان و کاربران سواد فناوری اطلاعات لازم را دارند بررسی تا کنون در این زمینه به عمل نیامده است اما مشاهدات نویسنده [دکتر حسن سبیلان اردستانی] در کلاس های دانشگاهی نشان از آن دارد که حتی ورد، پاور پوینت و اکسل که کار در اینتر نت می باشد را نیز بلد نیستند و خیلی از دانشجویان نه کامپیوتر خانگی و نه لپ تاپ دارند و تنها وسیله ارتباطی آنها گوشی های هوشمند است که مشخص است کارکرد گوشی های هوشمند در مرحله اول ارتباط با دیگران و در مرحله دوم سرگرمی است که در این بین برخی فعالیت های جزءی مانند خرید اینترنتی و یا رزو بلیط و غیره نیز انجام می شود که این در پایین ترین سطح از بهره برداری جامعه اطلاعاتی محسوب می شود.

به تعبیر دیگر استفاده از اینترنت در جامعه اطلاعاتی به یکباره محقق نمی شود بلکه دانش آموزان و دانشجویان و ملبقی شهروندان باید به دانش و مهارت فناوری اطلاعات اشراف پیدا کنند تا بتوانند در اداره یا شرکت از فناوری تدارک دیده شده استفاده کنند و آموزش هایی که بعد از 20 سال از ورود اینترنت به ایران می گذرد جبران کننده این شکاف نخواهد بود به عبارت دیگر افسر نیروی انتظامی، معلم مدرسه، کارمند دانشگاه و غیره که از قبل با فناوری آشنا نشده اند نمی توانند در کار خود به یکباره از فناوری اطلاعات به نحو احسن و کارآمد استفاده کنند و فناوری اطلاعات را امری زائد و مخل می دانند و گرایش به فعالیت ههای حضوری و دستی دارند این ذهنیت و رفتار هرچقدر که به مناطق دور از مرکز (تهران) می رود وخیم تر نیز می شود به طور مثال کمتر کارمندی دولتی و غیر دولتی را مشاهده می کنید که با تحصیلات عالیه فاقد ایمیل رسمی و اکتیو است! به عبارت دیگر مهمترین ابزار ارتباطی رسمی در ایران موضوعیتی ندارد!

 

3- قوانین حمایت کننده و امنیت ساز

هیچ جامعه ای در بستر بی قانونی نمی تواند رشد کند و حوزه جامعه اطلاعاتی نیز از این اصل خارج نیست به عبارت دیگر برای ورود به حوزه جامعه اطلاعاتی شهروندان و شرکت ها تمامی هستی خود را به میدان می آورند و لذا هر گونه ناامنی می تواند هستی و نیستی کارابران این حوزه را با مخاطره ای جدی مواجه سازد و لذا اولین اصل برای فعالیت جدی و بلند مدت قوانین حمایت کننده است تا شهروندان بتوانند به صورت جدی وارد فعالیت در جامعه اطلاعاتی شوند و بطور مثال نبود امنیت در مواجهه با فیلتر سایت ها یا حتی شبکه های اجتماعی می تواند منجر به خسارتهای بسیار شود که در این زمینه تا کنون مقالات بسیاری نوشته و پژوهش های دانشگاهی بسیاری انجام شده است اما موضوعی که باید در اینجا به آن اشاره کرد و شاید در کشورهای دیگر مصداقی نداشته باشد مسئولیت مدنی دولت در حوزه دیجیتال و جامعه اطلاعاتی است به عبارت دیگر وقتی دولت سایتی را فیلتر می کند به طور حتم زیان دیده ای نیز وجود خواهد داشت که تمامی قوانین و مقررات کشوری را رعایت کرده است اما بر اثر سیاستهای لحظه ای حاکمیت دچار مشکل شده است که در مسئولیت مدنی دولت، دولت مکلف به جبران خسارت است و یا قطعی برق، قطع اینترنت و غیره تمامی جزو مسئولیت مدنی دولت است و دولت ملزم به جبران خسارت است که در ایران تا کنون بحث نظری آن نیز نشده است.

فیلتر فله ای مانند فیس بوک، توییتر که زیربنای فعالیت های شهروندی در جامعه اطلاعاتی [در سطح جهانی] است مغایر حقوق فطری شهروندان و حتی مغایر قانون اساسی است که در قالب های گوناگون و بدون هیچ دستورالعمل قانونی انجام شده است که این موضوع خود لطمه زیادی به جامعه اطلاعاتی ایران زده است یه نحوی که بیشتر تعاملات ایرانیان در اینترنت داخلی است تا جهانی و تمامی تولیدات در حوزه داخلی مصرف دارند و نمی شود جامعه اطلاعاتی بومی برای کشوری مانند ایران در نظر گرفت و ایران را به مانند چین در نظر گرفت که بیش از یک میلیارد جمعیت دارد و از لحاظ توسعه خود جزو چند کشور اول جهان است.

 

4- تجهیزات دسترسی کاربران به جامعه اطلاعاتی

یکی از مهمترین موضوعاتی که درایران به آن کمتر اشاره می شود رژیم مصرف تجهیزات ارتباطی کاربران است! به عبارت دیگر برای ورود به جامعه اطلاعاتی و اینترنت از کامپیوتر رومیزی، لپ تاپ، تبلت و گوشی می توان استفاده کرد که هر یک کارکرد مخصوص به خود را دارد به عبارت دیگر گوشی در بیشتر کشورها برای ورود به شبکه های اجتماعی است که کارکرد تفریحی و سرگرمی آن بیشتر است. تبلت برای کسانی است که بیشتر خواهان اطلاعات بیشتری در اینتر نت هستند اما فعالیت حرفه ای که بخواهند اطلاعات را ذخیره و پردازش و بازیابی نمایند با لپ تاپ و PC  است به عبارت دیگر نیاز به صفحات بزرگ با امکانات بیشتر است.

بطور مثال برای آموزش بهترین ابزار لپ تاپ و PC است که دانش پژوه می تواند امکانات بیشتری را همزمان در صفحه جای دهد چه ذخیر اطلاعات، چه بازیابی و پردازش اطلاعات باشد اما اگر از گوشی استفاده کند بیشتر این امکانات را از دست خواهد داد و اگر هم این امکانات در گوش های جدیدتر نیز باشد باز هم زمان کافی برای استفاد از تمامی آنها وجود نخواهد داشت مضاف بر اینکه قدرت تمرکز روی لپ تاپ و PC خیلی بیشتر از گوش های هوشمند است. اما در ایران بیشتر کلاس های آنلاین با گوشی انجام می شود و هرچقدر که افراد از اقشار پایین تر جامعه باشند استفاده از گوشی هوشمند برای تمامی کارها بیشتر است دقیقاً شبیه جامعه هندوستان و اگر به رتبه ایران در پهن باند ثابتکه مخصوص استفاده از لپ تاپ و PC  است 152 ولی در پهن باند سیار که مخصوص گوشی های هوشمند است 73 است که نشان از گرایش مردم و مسئولان به ارتباطات سیار یا همان گوشی های هوشمند و سرگرمی بیشتر است.

لذا باید با توجه به آمار ثبتی تمامی شهروندان را مجهز به ابزارهای ارتباطی تخصصی در حوزه خود ساخت و نمی شود دانش آموز و دانشجویی را به مجهز به گوشی هوشمند کرد و از وی توقع فعالیت حرفه ای در جامعه اطلاعاتی داشت بلکه پیامد گوشی حضور هر چه بیشتر در شبکه های اجتماعی است تا فعالیت های حرفه ای تر در فضای دیجیتال و جامعه اطلاعاتی.

 

زیرساختارهای پسینی جامعه اطلاعاتی

مرحله پسینی جامعه اطلاعاتی است که از ارکان ذیل که البته تقدم و تاخر ندارند تشکیل می شود. 1- سامانه شناسه شهروندی 2- سامانه اطلاعات ثبتی 3- سامانه ارتباطات یکپارچه سازمان ها 4- کارآمدسازی سامانه های دولتی

1- سامانه شناسه شهروندی: شاید از ضروری ترین موضوعات در جامعه اطلاعاتی سامانه شناسه شهروندی برای ثبت تمامی شهروندان و اتباع بیگانه در کشور است . باید گفت که که اگر به یکی از سایت های مربوط به خودرو مانند آیتول وارد شوید تمامی جرایم، عوارض شهری، عوارض آزادراهی، بیمه و غیره خودرو مشاهده می شود اما شهروندان ایرانی و اتباع بیگانه در ایران هیچ کدام دارای سامانه شناسه شهروندی نیستند و مشخص نیست کجا هستند چه مقدار سرمایه دارند، چه مقدار خرید می کنند به کجا ها در کشور و خارج از کشور سفر می کنند و غیره که در تمامی کشورهایی که جامعه طلاعاتی دارند ثبت و ضبط می شوند و بر اساس آنها برای جامعه تصمیم گیری می شود.

از اهمیت این موضوع در خصوص اتباع بیگانه است که امروزه تعداد زیادی از اتباع افغانستان و پاکستان در ایران مشغول به کار هستند و مشخص نیست که این اتباع کجا هستند و چه کارهایی انجام می دهند و به عبارت دیگر هیچ رصدی بر این اتباع وجود ندارد در صورتی که اگر یک ایرانی به کشوری پیشرفته وارد شود تا هنگام خروج تمامی اطاعات وی ثبت می شود و در صورت نیاز به آنها دسترسی است.

 

2- سامانه اطلاعات ثبتی: دومین رکن جامعه اطلاعتی سامانه اطلاعات ثبتی است مدیریت در یک شرکت کوچک نیاز به اطلاعات دارد چه برسد به یک کشور. لذا باید تمامی اطاعات از فروش یک پفک در بقالی تا فروش نفت، تمامی ثبت و در سامانه ای یکپارچه قرار گیرد تا بتوان بر اساس اطلاعات ثبتی برنامه ریزی و اقدام صورت گیرد هرچند در ظاهر این امر ساده می نماید اما ایجاد سامانه ای با این گستردگی فقط در کلام و روی کاغذ سهل است در صورتی که ایجاد سامانه ای که تمامی شهروندان و سازمان های دولتی، عمومی و خصوصی مکلف به انجام این کار باشند و در عین حال فناوری لازم نیز در اختیار آنها قرار گیرد خود دشواری کار را نشان می دهد به عبارت دیگر خیلی از سازمان های دولتی و عمومی تن به ثبت اطلاعات خود نمی دهند که نمونه بارز آن را در مورد قانون آزادی اطلاعات و شفافیت اطلاعات که سازمان های دولتی را مکلف به انتشار اطلاعات خود می سازد می توان دید که بیشتر سازمان های دولتی و عمومی مانند صداوسیما، دانشگاه آزاد، بنیاد حضرت امام (ره)، مراکز و شخصیت های دینی و غیره اطلاعات خود را منتشر نمی سازند که در کنار این ها می توان اقتصاد بازار سنتی را نیز در سطح خرد و کلان به آن افزود.

در جامعه اطلاعاتی هیچ نوع چاله و خلأئی قابل پذیرش [حتی کوچک] نیست چه برسد به مقولات مذکور که بخش عمده ای از اطلاعات کشور محسوب می شود که در اثبات آن تمایز آمارهای متناقض دستگاه های مختلف کشور در خصوص شاخص های اقتصادی است که هر یک از منابع مختلف کسب داده کرده اند در صورتی که در جامعه اطلاعاتی تمامی اطلاعات ثبتی است و هیچ تناقضی در هیچ منبع اطلاعاتی رخ نخواهد داد.

ویژگی وجود اطلاعات ثبتی، برنامه ریزی دقیق برای تمامی ارکان جامعه است به عبارت دیگر اگر این نوع اطلاعات وجود نداشته باشد تمام برنامه ریزی ها از روی حدس و گمان خواهد بود برای مثال روستاهای بدون بازده اقتصادی و صرفاً تفریحی ودریافت کننده خدمات روستایی که تماماً یارانه ای است بدون اطلاعات ثبتی اصلاح پذیر نیست به عبارت دیگر کسانی از یارانه روستایی بهره مند می شوند که این یارانه فقط باعث افزایش ارزش دارایی آنها شده و بر خلاف سیاست های حمایتی از محرومان خواهد بود. مثال دیگر میزان بهره مندی دانش آموزان و دانشجویان از وسایل کمک آموزش کامپیوتر شخصی و لپ تاپ است این ابزار کمک آموزشی مهمترین ابزار آموزشی در هزاره سوم است و وقتی بخش اعظم دانش آموزان و دانشجویان فاقد آن باشند مشخص است که آموزش در ایران با ختلال مواجه است و دولت باید هم عوارض کمرکی این محصول را بردارد و هم برای مناطق محروم با شرکتهای بزرگ دنیا قرارداد خرید تجهیزات ارزان قیمت منعقد سازد تا بتواند سطح آموزشی جامعه را به یک حد قابل قبول ارتقاء دهد.

 

3- سامانه ارتباطات یکپارچه سازمان ها: یکی دیگر از ویژگی های جامعه اطلاعاتی یکپارچگی ارتباطات سازمان ها است به عبارت دیگر در جامعه اطلاعاتی دیگر سازمان ها مجموع الجزایر خود مختار محسوب نمی شوند بلکه تمامی سازمان ها 1- به صورت عمودی در سلسله مراتب اداری و مدیریتی و 2- در فعالیت های همسان، ارتباطات افقی مانند سازمان های مرتبط با خدمات شهروندی با یکدیگر هستند به عبارت دیگر در جامعه اطلاعاتی سازمان ها علاوه بر اطلاعات ثبتی مکلفند ارتباطات یکپارچه نیز با سازمان های دیگر نیز داشته باشند به طور مثال شهر هوشمند که امروزه ویژگی شهرهای جدید در جامعه اطلاعاتی است تمامی قسمت های شهر به یکدیگر متصل هستند یعنی شهرداری، نیروی انتظامی، پلیس راهور، وزارت کشور، دفاتر خدمات شهری، بانک ها،بیمه ها، فروشگاه ها و غیره و غیره همه به هم متصل هستند و برای نمونه در صورت تصادف جرحی در یک نقطه از شهر علاوه بر مدیریت ترافیک که باید مدیریت سوانح را بر عهده داشته باشد اورژانس، پلیس راهور (یا راهنمایی و راندگی)، نیروی انتظامی و بیمه در سامانه ارتباطات یکارچه، سانحه بوجود آمده را مدیریت کنند و این نباشد که مقصر سانحه روزها در نیروی انتظامی، راهنمایی و رانندگی، بیمه و غیره به صورت فیزیکی در حرکت باشد تا پرونده بسته شود در صورتی که در همان نیروی انتظامی می شود با ارتباطات یکپارجه، تمامی موارد مانند کروکی تصادف (پلیس راهور)، اصلت بیمه (شعب خاص بیمه)، وجوه پرداختی پارکینگ (پلیس +10)، ارسال پرونده به دادسرا (دادگستری) و غیره انجام شود.

4- کارآمدسازی سامانه های دولتی: یکی دیگر از برنامه های جامعه اطلاعاتی تجهیز اطلاعاتی سازمان های دولتی به خصوص در کشور ایران است که سازمان های دولتی نقش عمده ای در اداره جامعه دارند به عبارت دیگر در ایران از ابتدا با رویکردهای دولتی به تمامی موضوعات نگریسته شده است که این امر باعث شده است که نقش دولت در جامعه اطلاعاتی نیز بیشتر از کشورهای غیر کمونیستی باشد به عبارت دیگر این دستگاه های دولتی هستند که باید اطلاعات مورد نیاز شهروندان چه در حوزه اطلاع رسانی و چه در حوزه آموزش را تامین نمایند بطور مثال وزارت آموزش و پرورش باید تمامی مطالب درسی دانش آموزان را مهیا و به صورت کارآمد در اختیار دانش اموزان قرار دهد یا جهاد سازندگی باید اطلاعات تمامی گیاهان و نحوه استفاده از آنها، مناطق جغرافیایی و نوع کشت در هر کدام و ترویج را انجام دهد و یا وزارت بهداشت مشخصات بیماری ها، داروهای مورد استفاده و خاصیت مواد غذایی را در اختیار متخصصین و شهروندان قرار دهد و یا وزارت علوم تمامی نرم افزارهای آموزشی و پژوهشی و نحوه استفاده از آنها را در اختیار دانشجویان و اساتید قرار دهد و غیره و غیره که هیچ کدام از دستگاه های دولتی تا کنون نتوانسته اند خدمات مورد نیاز شهروندان را در اختیار آنها قرار دهند و تنها به کارهای نمایشی بسنده کرده اند یعنی هیچ دانش آموزی در صورت ضعف آموزشی مدارس نمی تواند از سایت آموزش و پرورش بهره کافی بگیرد، هیچ کشاورزی با رجوع به سایت جهاد دانشگاهی نمی تواند مشکلات کشاورزی خود را رفع نماید یا هیچ شهروندان نمی تواند در خصوص خاصیت خوراکی ها از سایت وزارت بهداشت و درمان، راستی آزمایی نماید و غیره. به عبارت دیگر تمامی سازمان ها پول و بودجه و ساختار سازمانی برای ایفای نقش خود را دریافت کردهاند اما به علت عدم شایسته سالاری تا کنون هیچ برونداد مثبتی دیده نشده است.

 

نتیجه

مطالعه حاضر زیرساختارهای جامعه اطلاعاتی را به دو دسته 1- پیشینی و 2- پسینی تقسیم کرده است علت آن نیز مشاهدات وضعیت کنونی جامعه اطلاعاتی ایران است به عبارت دیگر بیشترین تهدید جامعه اطلاعاتی مربوط به زیرساختارهای پیشینی 1- اینترنت کارآمد 2- مهارت فناوری کاربران 3- قوانین حمایت کننده و امنیت ساز 4- تجهیزات دسترسی کاربران به جامعه اطلاعاتی است که با عوارض نابجا، فیلترینگ و قوانین ناقص این زیرساختار را با مشکل مواجه ساخته اند اما در بودجه و امکانات دولتی بیشترین بودجه به سمت زیرساختارهای پسینی 1- سامانه شناسه شهروندی 2- سامانه اطلاعات ثبتی 3- سامانه ارتباطات یکپارچه سازمان ها 4- کارآمدسازی سامانه های دولتی است در صورتی که تا مرحله اول محقق نشود مرحله دوم نیز محقق نخواهد شد و از آن بدتر دفتر و دستک های خیالی مانند « سازمان ملی هوش مصنوعی» و کارگروه «سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» با بودجه های زیاد است در صورتی که هوش مصنوعی درایران فیلتر است و وقتی چیزی موجودیت خارجی ندارد چگونه می توان در مورد آن سیاستگذاری کرد و مشخص است که هیچگاه به نتیجه نخواهد رسید و بودجه و نیروی حاکمیت را هدر خواهد داد. لذا ضروری است که تقدم و تأخر در برنامه ریزی و تخصیص بودجه و نیرویانسانی در جامعه اطلاعاتی مد نظر قرار گیرد و از کارهای نمایشی پرهیز کرد.